Αρχιτεκτονική

Τα νησιά των Κυκλάδων χαρακτηρίζονται από την παραδοσιακή λιτή αρχιτεκτονική τους, την οποία η Σέριφος τιμά ιδιαίτερα και κρατά αναλλοίωτη στο πέρασμα των χρόνων.

Ολόλευκα σπίτια με ξύλινα παράθυρα και πόρτες συνήθως σε αποχρώσεις του μπλε και επίπεδες στέγες που σπάνια καλύπτονται από κεραμίδι, κοσμούν τους οικισμούς του νησιού στις πλαγιές των βουνών και στα παράλιά του.
Κτίσματα περιορισμένα σε μέγεθος, ισόγεια και διώροφα, με χοντρούς τοίχους και μικρά ανοίγματα, προσαρμοσμένα στην κλίση του εδάφους και τοποθετημένα σε όσο το δυνατόν ευνοϊκότερο προσανατολισμό για να προστατεύονται από τους δυνατούς ανέμους.

Η αμυντική φύση της Κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, λόγω των συχνών φαινομένων πειρατείας παλαιότερα, είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη οικισμών μακριά από τη θάλασσα, σε περίοπτη και ασφαλέστερη θέση, ενώ είναι ολοφάνερη στην «καστροειδή» διαμόρφωση της Χώρας της Σερίφου.

Χτισμένη αμφιθεατρικά και με το Κάστρο της να επιβλέπει το Λιβάδι και τις γύρω ακτές, η κορυφή της Χώρας αποτυπώνει κατά γράμμα τη μορφή ενός μεσαιωνικού οχυρωματικού οικισμού. Κατοικίες χτισμένες κολλητά η μία δίπλα στην άλλη δημιουργούν έναν ισχυρό προστατευτικό κλοιό και κρύβουν μέσα τους ένα σύμπλεγμα από στενά πλακόστρωτα σοκάκια - ένα λαβύρινθο που σας προσκαλεί να χαθείτε έστω και για λίγο στην ομορφιά του.
Η πυκνή αυτή δόμηση επεκτάθηκε πέρα από τις λότζιες, τις εισόδους του παλιού Κάστρου που σώζονται μέχρι και σήμερα, δημιουργώντας τις συνοικίες της Άνω και της Κάτω Χώρας.

Αντίστοιχο οχυρωματικό σχεδιασμό παρουσιάζει η Μονή Ταξιαρχών, ένα επιβλητικό καστρομονάστηρο στο βόρειο τμήμα του νησιού. Χαρακτηρίζεται από τη φρουριακή μορφή του με ψηλό τείχος περιμετρικά και μία μοναδική είσοδο σχεδόν τέσσερα μέτρα πάνω από το έδαφος, ώστε να προστατεύει τους μοναχούς και τους πιστούς από τις επιδρομές.
Τόσο το Μοναστήρι όσο και οι δεκάδες εκκλησίες που συναντώνται σε όλο το νησί, μαρτυρούν το βαθύ θρησκευτικό πνεύμα των Σεριφιωτών και των Ελλήνων γενικότερα.

Στην περιοχή του Κουταλά και του Μεγάλου Λιβαδιού, στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, υπάρχουν ερείπια από αποθήκες και κατοικίες μεταλλωρύχων, σκάλες φόρτωσης μεταλλευμάτων, βαγονέτα και μηχανήματα, σιωπηλοί μάρτυρες του παρελθόντος της Σερίφου.
Στο Μέγα Λιβάδι, στη μία άκρη της ακτής, βρίσκεται επίσης το διώροφο κτίριο του Διοικητηρίου των μεταλλείων, το οποίο χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1890. Μαζί με το Δημαρχείο στην πλατεία της Άνω Χώρας όπου στεγάζεται ο Δήμος Σερίφου, κατασκευής 1908, αποτελούν δύο ιδιαίτερα σημαντικά νεοκλασικά οικοδομήματα στο αρχιτεκτονικό στυλ του Ερνστ Τσίλλερ (Ernst Ziller).

Από ένα αυθεντικό νησί των Κυκλάδων σαν τη Σέριφο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι μύλοι. Λευκοί, τριώροφοι, φτιαγμένοι από πέτρα, έφεραν ξύλινο μηχανισμό και εκμεταλλευόντουσαν στο έπακρο τον αέρα του Αιγαίου. Από τους σχεδόν είκοσι συνολικά μύλους, οι περισσότεροι πλέον είναι χαλάσματα, εκτός από τρείς αναπαλαιωμένους στη ραχοκοκαλιά της Χώρας.

Η ύπαιθρος της Σερίφου δεν διαφέρει από τα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια. Χωράφια διαχωρισμένα με ξερολιθιές, παραδοσιακές πεζούλες για την επέκταση των λιγοστών καλλιεργήσιμων εκτάσεων και διάσπαρτες παλιές πέτρινες κατασκευές, όπως οι κατοικιές, τα μιτάτα, τα κρασοκέλλια και οι περιστεριώνες, συμπληρώνουν το τοπίο.
Οι κατοικιές, ουσιαστικά αγροικίες, στέγαζαν τους αγρότες μέχρι να ολοκληρωθούν οι εργασίες στα χωράφια, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν και σαν αποθηκευτικοί χώροι.
Εξίσου μικρά οικοδομήματα, τα μιτάτα εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κτηνοτρόφων και συχνά περιβαλλόντουσαν από μάντρα. Ήταν ευάερα και διέθεταν αποθηκευτικό χώρο, τζάκι και όλα τα απαιτούμενα εργαλεία για να παράγονται τυροκομικά προϊόντα.
Τα κρασοκέλια, πιο ψηλά και ευρύχωρα κτίσματα δίπλα σε αμπέλια, χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή και αποθήκευση κρασιού.
Από τα πιο σύνθετα κτίρια είναι οι περιστεριώνες, που καταφέρνουν να συνδυάσουν τη λειτουργικότητα με την αισθητική. Πέτρινοι και συχνά ασβεστωμένοι εξωτερικά, χρησίμευαν στην εκτροφή περιστεριών, συνήθεια που φέρεται να μετέδωσαν στους Κυκλαδίτες οι Ενετοί στις αρχές του 11^ου αιώνα. Είναι χτισμένοι σε σημεία που παρέχουν προστασία από τους ανέμους και έχουν ανοίγματα στην πρόσοψη, για την είσοδο και έξοδο των περιστεριών. Τα ανοίγματα αυτά πολλές φορές δημιουργούνται από την περίτεχνη τοποθέτηση πέτρινων πλακών, σχηματίζοντας γεωμετρικά σχήματα και συμμετρικά σχέδια.